بانک‌ها متهم هستند که به جای هدایت اعتبارات و تامین سرمایه در گردش تولید کنندگان و کارآفرینان به سمت فعالیت‌های ضد تولید حرکت کرده اند.

کارشناسان اقتصادی در گفت‌وگو با کارآفرین نیوز ضمن آسیب شناسی نارسایی تولید طی سال‌های اخیر، نظام بانکی و سیستم تامین مالی برای تولید را آخرین بازیگر موثر در این اتفاق دانستند.

بنای بانک ها سودمحوری است 

در کنار نظام بانکی دیگر بازیگران در اقتصاد هم وظیفه حمایت از تولید را دارند، بطورکلی نمی‌توان انتظار داشت که بار کم کاری و بی‌تحرکی نظام‌های مالیاتی، تجاری، یارانه‌ای و ... همه بر دوش بانک‌ها قرار بگیرد.

ابولقاسم حکیمیان کارشناس مسائل بانکی در این رابطه به کارآفرین نیوز توضیح داد: نمی‌توان تمام بار حمایت از تولید را به گردن بانک‌ها انداخت و برای ارتقاء تولید ابتدا باید زیرساخت‌های اقتصادی کشور را اصلاح کرد.

وی، گفت: براساس آنچه بانک مرکزی برای نظام بانکی کشور مقرر کرده بانکها حق عدول از این موضوع را ندارند، اما مساله مهمی که رغبت نظام بانکی را برای اعطای وام و تسهیلات به بخش تولید به شدت کاهش داده موضوع عدم بهره وری سریع در تولید است.

حکیمیان توضیح داد: به طور کلی نظام بانکی نه تنها در ایران بلکه در همه جهان به فعالیت‌های کم سود راغب نیست دیر بازده یا ضررده تسهیلات اعطا کند، چرا که بانک‌ها سود محور هستند و تلاش می‌کنند اصل پول و سود آن‌را زودتر بازگردانند و به بخش های دیگر اقتصاد تزریق کنند.

وی اظهار داشت: پولی که به بخش صنعت تزریق می شود تا زمانی که به نقطه بهره وری و کسب سود برسد زمان زیادی می‌برد، آن هم در وضعیت متشنج اقتصاد ایران که ریسک تولید بسیار بالاست، لذا بانک‌ها احتمال می دهند تولید نتواند به موقع اقساط را پرداخت کند، بنابراین چون پروژه رسیدن به سود تولید در دنیا سه سال اما در ایران بین سه تا ده سال طول می کشد عدم تمایل و رغبت نظام بانکی برای اعطای تسهیلات به تولید طبیعی است.

کارشناس مسائل بانکی دراین باره توضیح داد: وقتی زیرساخت های اقتصادی برای حمایت از تولید آماده نشده نمی‌توان منتظر بود  بانک‌ها یک تنه حامی تولید کشور باشد .

وی در عین حال افزود:‌ در شرایطی که  سیاست گذار، اقتصاد را روی ریل توسعه قرار نداده نمی‌توان انتظار داشت بانک‌ها تولید را نجات دهند.

ابتدا زیرساخت‌ها فراهم شود

حل نشدن موانع کسب و کار دیگر و در یک نگاه کلی ایجاد زیر ساخت‌های تولید و حمایت‌های پیشینی از دیگر مواردی است که باید پیش از حمایت‌های بانکی و تسهیلاتی انجام شود.

مرتضی افقه استاد اقتصاد در گفت‌وگو با کارآفرین نیوز نیز معتقداست : بانک‌ها در ایران نمی‌توانند به سود آوری تولید اعتماد کنند. وقتی نظام بانکی با عملکرد منفی تولید مواجه می‌شود، قطع به یقین نمی توان انتظار داشت بانک‌ها با چشم بستن بر روی تمام مشکلات به تولید، تسهیلات مالی پرداخت کنند.

افقه با بیان اینکه اقتصاد ما در بخش‌های مختلفی معیوب است و این موضوع روی عملکرد و نوع نگاه و تصمیم گیری بانک در بخش اعطای تسهیلات به تولید نیز اثر منفی گذاشته، گفت: نباید تمام تقصیر عدم حمایت از تولید به گردن نهاد بانک بیفتد چرا که بانک‌ها نیز در جریان اقتصاد به دنبال کسب سود و تامین منافع بنگاه اقتصادی خود هستند. وقتی زمینه‌ و بسترهای لازم در اقتصاد کشور برای رونق و جهش تولید و سودآوری تولید فراهم نشده نظام بانکی منتظر نمی‌ماند و سرمایه را وارد بازارهای زود بازده می‌کند. در نتیجه شاهد سرمایه گذاری بانک در ساختمان سازی و فعالیت‌های غیر مولدی هستیم که برای اقتصاد خوب نیست اما منافع بانک را تامین می‌کند.

افقه افزود: قاعدتاً برای اینکه نظام بانکی به سمت اعطای تسهیلات و حمایت از بخش تولید برود باید بنگاه‌های کوچک و متوسط سودآور شوند. سود آوری بخش تولید نیز منوط به رفع موانع کسب و کار و حذف بروکراسی‌های دست و پا گیر اداری و قانونی است. اگر این اتفاقات رقم بخورد شاهد تمایل بانک‌ها در اعطای تسهیلات به بخش تولید خواهیم بود، در غیر این صورت سرمایه بانک‌ها به کسانی اعطا می‌شود که صرفا گردش حساب بالایی داشته و بانک ها برای بازگشت پول اطمینان دارند. این یعنی تسهیلات در اختیار گروه خاصی قرار می‌گیرد و راهی به سمت تولید پیدا نمی‌کند. 

هدایت دستوری تسهیلات غیر علمی است

در کنار تمام موارد یاد شده، بطورکلی هدایت دستوری تسهیلات به هر نحوی غیر علمی است و تجربه ثابت کرده است نتیجه منفی داشته است.

کامران ندری اقتصاددان، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ره) و رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گفت‌وگو با کارآفرین نیوز، در خصوص موضوع اعطای تسهیلات بانکی به تولیدکنندگان و هدایت اعتباری برای ارتقاء تولید، گفت: بارها مطرح شده است که نظام بانکی علاقه دارد بجای هدایت تسهیلات به سمت تولید، اقدام به بنگاه‌داری و تامین منافع خود کند، لذا تحلیل می‌کنند بانک‌ها در خدمت تولید فعالیت نمی‌کنند؛ به عقیده من اگر بانک‌های کشور مطابق با اصول و استانداردهای بین‌المللی فعالیت کنند و منابع را در محل صحیح خود مورد استفاده قرار دهند، اعتبارات و تسهیلات از مسیر خود منحرف نمی‌شوند.

وی افزود: لزومی ندارد تسهیلاتی که در جهت حمایت از تولید پرداخت می‌شود، صرفا و فقط به دست تولیدکنندگان برسد. این اشتباه است که تصور کنیم حمایت از تولید توسط بانک‌ها به پرداخت تسهیلات به تولیدکنندگان خلاصه می‌شود.

ندری اضافه کرد: بخش‌های دیگر اقتصاد هم نقش محوری در تولید دارند و نباید از آنها غافل شد، تسهیلاتی که برای شروع تشکیل زندگی، ایجاد شغل جوانان و... پرداخت ‌می‌شود، فوائد کمتری از اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان برای تولید ندارد.

این اقتصاددان در این باره تشریح کرد: تفکری وجود دارد که تسهیلات در شرایط اولویت تولید فقط و فقط باید به سمت تولیدکنندگان رود، این در حالی است برای مثال در همان واحد تولیدی کارگران زیادی فعالیت می‌کنند اگر بانک‌ها بتوانند با تسهیلات خرد دغدغه فکری آن کارگران را رفع کنند، آیا این آرامش فکری باعث افزایش بهره‌وری در آن بنگاه نمی‌شود؟ آیا به تولید کمک نمی‌شود؟

ندری گفت: قطعا اگر نظام بانکی توسط مدیرانی توانمند و آشنا به چرایی تشکیل بانک‌ها اداره شود اعتبار به بهترین محل ممکن می‌رود. لذا لزومی ندارد که اعتبارات بانکی را به صورت دستوری به جایی هدایت کنیم، بلکه نظام بازار برای این ایجاد شده که از تکالیف دستوری و برنامه‌های غیر صحیح و غیر علمی اجرایی نشود.

وی خاطر نشان کرد: نظام بازار بساط دستوری عمل کردن در حوزه اقتصاد را جمع کرده است. در ایران خواسته‌ها و مطالباتی بیان می‌شود که در هیچ اقتصادی چنین موضوعاتی مطرح نمی‌شود چه برسد به اجرای آن دلیل آن است که تمام مسائل در جای خود قرار گرفته و چون همه چیز در محل درست خود قرار گرفته، قطعا اعتبار در دست کسی قرار می‌گیرد که باید آنگونه باشد.

خدمات، جدا از تولید نیست

یک کارشناس ارشد نظام بانکی معتقداست:‌ نظام دستوری تعیین میزان سود تسهیلات در کنار پایین بودن سود منتهی به تولید باعث شده بانک‌ها رغبتی به ارائه وام در این حوزه نداشته باشند.

سید بهاءالدین حسینی‌هاشمی، از مدیران سابق نظام بانکی کشور و اقتصاددان در گفت‌وگو با کارآفرین نیوز ضمن تشریح برخی از اقدامات حمایتی بانک‌ها برای ارتقا سطح تولید کشور، به نقدهایی که به نظام بانکی می‌شود پاسخ داده است.

وی درباره نسبت بانک‌ها با تولید و کارآفرینی گفت: به طور کلی بانک‌ها ایجاد شدند که از تجات به معنای تولید، صنعت، خدمات و معادن حمایت کنند و در کنار آن به آنها خدمات مالی ارائه دهند. یعنی ذات بانک‌ها این است که در این بخش‌ها مشارکت کنند، تامین مالی انجام دهند و به عنوان واسطه‌گر وجوه نقش بازی کنند و در این راستا منافعی هم ببرند که بخشی از آن در اختیار سپرده‌گذار قرار گیرد، این  وظیفه بانک‌هاست.

نظام دستوری و بی رغبتی بانک ها به ارائه تسهیلات 

این اقتصاددان معتقداست:‌ نظام دستوری تعیین میزان سود تسهیلات در کنار پایین بودن سود تسهیلات منتهی به تولید باعث شده تا بانک‌ها رغبتی به ارائه تسهیلات به این حوزه نداشته باشند.

حسینی‌هاشمی افزود: به هر حال نه فقط نظام بانکی کشور، بلکه هر فرد، نهاد و ارگانی که با کار و فعالیت خود در قالب‌های مختلف بتواند از تولید حمایت کند و در جهت هر چه بی نیاز کردن کشور از واردات و افزایش صادرات قدم بردارد، به نفع منافع ملی عمل کرده و بانک‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

وی درباره شیوه تسهیلات‌دهی بانک‌ها و اینکه گفته می‌شود بخش تولید آنچنان که باید و شاید از آن سهم ندارد، اظهار داشت: علی رغم اینکه از صدر تا ذیل حاکمیت به موضوع تولید تاکید دارند ولی منابع به سمت تولید نمی‌رود و به طرف خدمات و توزیع یا به سمت فعالیت‌های سوداگرانه می‌رود این حقیقتی غیر قابل کتمان است علتش آن است که دولت‌ها زمانی که می‌خواهند به تولید کمک کنند، نرخ سود بانکی را برای این بخش پایین‌ترین حد نرخ در نظر می‌گیرند. به عبارت دیگر این حمایت را از جیب بانک‌ها انجام می‌دهند.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: این سیاست‌گذاری در حالی رخ می‌دهد که تمام بانک‌ها دولتی نیستند، بلکه متعلق به بخش خصوصی هستند. برای بخش خصوصی مهم نیست و تفاوتی ندارد که به چه کسی تسهیلات بدهد. بانک‌های خصوصی به دنبال مشتری تسهیلاتی می‌گردند که خوش حساب باشد، ریسک نداشته باشد و در کنار تمام این موارد بتواند بالاترین نرخ سود را پرداخت کند، مثلا اگر فرد A به بانک برای اخد تسهیلات با سود ۲۵ درصد مراجعه کند و فرد B  برای دریافت تسهیلات با نرخ ۱۸ درصد، شک نکنید که بانک ترجیح می‌دهد به نفر اول تسهیلات بدهد.

حسینی‌هاشمی گفت: خیلی اشتباه فاحشی است که دولت‌ها برای حمایت از تولید، نرخ سود تسهیلات این حوزه را کاهش دهند. در دنیا این گونه متداول است که یک نرخ سود برای تمامی تسهیلات در نظر گرفته می‌شود و تنها در صورتی تفاوت نرخ سود وجود خواهد داشت که ریسک مشتریان متفاوت باشد، هر چقدر مشتری مطمئن‌تر باشد نرخ سود کمتری خواهد داشت؛ نه اینکه یکی برای صنعت با نرخ ۱۸ درصد تسهیلات بگیرد و دیگری برای خدمات ۲۵ درصد؛ هیچ جای دنیا اینگونه تسهیلات اعطا نمی‌شود.

وی افزود: این یعنی شاید فردی که در اعتبارسنجی نمره مناسبی کسب می‌کند ولو اینکه در بخش خدمات فعال باشد تسهیلات با سود ۱۶ درصد بگیرد اما شخصی که در زمینه صنعت فعال است به دلیل نمره پایین در اعتبارسنجی تسهیلاتی با سود ۲۵ درصد هم نتواند دریافت کند.

این مدیر سابق نظام بانکی در ادامه افزود: مطلبی که دولتمردان و تصمیم‌سازان گاهی آن را فراموش می‌کنند این است که بخش‌های مختلف اقتصاد مانند خدمات، بازرگانی و دیگر موارد را منفصل از تولید می‌دانند و همین موضوع باعث می‌شود تسهیلات با سود پایین را صرفا به تولید می‌دهند و بخش‌های دیگر را محروم می‌کنند. این در حالی است که این موارد از یک دیگر جدا نیستند؛ بخش خدمات و بازرگانی سرویس‌دهندگان بخش تولید هستند.

حسینی‌هاشمی تصریح کرد: با این توضیحات اینگونه می‌خواهم بگویم سیستم اعتباردهی کشور ما غلط است، بانک‌ها به عنوان واسطه وجوه عمل نمی‌کنند بلکه به عنوان مشارکت و سرمایه گذار مستقیم یا اجاره به شرط تملیک خودشان را درگیر بازرگانی کردند که اتفاق بدی است.  

وی افزود: بانکها باید صرفا واسطه وجوه باشند و از این مسیر بابت خدمتی که میدهند درامد کسب کنند. در کنار این نرخ سود یکسان باشد.

این اقتصاددان در پایان اظهار داشت: اگر دولت‌ها تصمیم گرفتند به بخش تولید امتیازی بدهند که اتفاق مناسبی هم هست، باید این کار را از طریق ظرفیت‌های خود دولت انجام دهند نه اینکه بانک‌ها را تحت فشار قرار دهند.

بنابر این گزارش، حمایت مالی از تولید کنندگان اقدامی پسینی و مکمل است، آنچه امروز اولویت اصلی احیای تولید در کشور است حمایت‌های پیشینی مانند: راه اندازی بانک اطلاعاتی جامع و کامل از تولیدات ملی در جهت شناخت از وضع موجود و تهیه نقشه راه، تسهیل دریافت مجوزهای کسب و کار، بالابردن هزینه های دلالی و خذف واسطه هایی که باعث نارضایتی مشتری و تولید کننده ملی میشوند، افزایش بازارهای فروش کالا از کشور خودمان به سمت کشورهای منطقه و ... است.

نباید فراموش شود که حتی اگر شرایط و زیر ساخت‌های تولید در کشور ایجاد نشود و بانک‌ها موظف باشند به صورت دستوری تسهیلات خود را در اختیار تولید کنندگان قرار دهند؛ مسلما این اعتبارات توسط دریافت کننده تسهیلات منحرف شده به راهی بخش‌های دیگر اقتصاد می‌شود.