به گزارش کارآفرین نیوز،در بازارهای مالی ریسک بهعنوان یکی از عوامل مهم و دغدغه برای سرمایهگذاران و فعالین اقتصادی محسوب میشود.و از آنجاییکه سرمایهگذاران از ریسک و خطر گریزان هستند، به همین دلیل آنها از ورود سرمایه خود به بازارهای پرریسک امتناع میکنند. از طرفی در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آنها از ابزارهای مالی بهره برده میشود که انتخاب نیز آن بر اساس شرایط بازار است.
همچنین نوسانات قیمتی که به سبب تغییر در میزان عرضه و تقاضا در آینده رخ میدهد، خسارات سنگینی را به تولیدکنندگان وارد میکند. در واقع تولیدکنندگان به دنبال فروش تضمینی محصولات خود در آینده هستند تا هم ضرری به آنها تحمیل نشود و هم دغدغه مصرفکننده مبنی بر افزایش قیمت و یا کمبود کالا را برطرف نمایند.
بنابراین ایجاد یک بازار شفاف با حجم معاملات بالا که دغدغه، تولیدکننده و مصرفکننده را برطرف کند ضروری به نظر میرسد همچنین چنین بازاری باید توانایی کاهش ریسک را دارا باشد تا سرمایهگذار با اطمینان خاطر در آن سرمایهگذار کند. ایجاد یک بازار کارا و شفاف و درعینحال با حجم معاملاتی بالا نیازمند ابزارهای مختلفی نظیر ابزار مشتقه است.
ابزار مشتقه
ابزار مشتقه یکی از ابزارهایی است که از بازارهای پایه نظیر کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده و در بورسهای مربوط انجام میشود. درواقع ابزار مشتقه در معاملات اصل دارایی جابهجا نشده و عملکرد قیمتی آن به تغییرات قیمت آن کالا ارتباط دارد.
برخلاف تصور عمومی ابزار مشتقه دارایی محسوب نمیشود و دارای ارزش نیست. ازآنجاییکه ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شاخص و ارز است لذا ابزار مشتقه بهخودیخود دارای ارزش نیست.
از طرفی اوراق مشتقه، هزینه تأمین مالی کمتر داشته و ریسک ورود به بازار را کاهش داده است به همین دلیل در معاملات روز دنیا با استقبال خوبی مواجه شده و روزبهروز بر میزان استقبال به آن افزایش پیدا میکند. همچنین در این بازار سرعت و قدرت نقدشوندگی نسبت به بازار نقدی معاملات با سرعت بیشتری در جریان است.
از سوی دیگر در معاملات مشتقه به دلیل وجود اهرم، سرمایه گذار لازم نیست که برای انجام معاملات همه پول خود را پرداخت کند. در نتیجه افراد قادر خواهند بود معاملات خود را با حجم بیشتری صورت دهند. البته استفاده نادرست از این اهرم منجر به ازدسترفتن سرمایه میشود بااینحال، وجود این اهرم، معاملات مشتقه را جذاب کرده است.
انواع ابزارهای مشتقه
ابزار مشتقه خود دارای انواع مختلفی است. ابزار مشتقه قرارداد اختیاری (آپشن)، قرارداد آتی، قرارداد فوروارد و قرارداد سواپ .
اختیار معامله از جذابترین ابزارهای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است. در این قرارداد خریدار الزامی برای اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله مجبور بوده تا پیش از انقضای مهلت آن و در صورت درخواست طرف دیگر، دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. دستورالعمل قرارداد اختیار معامله در اردیبهشتماه سال ۱۳۹۷ در سازمان بورس اوراق بهادار مصوب شد. نمونه این قرارداد، شرکتهای پالایش نفت بندرعباس، سرمایهگذاری غدیر و فجر انرژی خلیجفارس بوده که در اردیبهشتماه سال جاری دوره معاملات قراردادهای اختیاری معامله آن در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.
قرارداد آتی سبک دیگری از ابزار مشتقه بوده که توافقنامهای مبتنی بر خریدوفروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. اولین قرارداد آتی در ایران در سال ۸۷ با انجام دو قرارداد در حوزه سکه تمام بهار آزادی انجام شد. از آن روز به بعد قراردادهای آتی بر روی مفتول مس، سکه طلا، شمس طلا، زیره سبز و ... ارائه شده است. در شکل زیر لیست قراردادهای آتی بورس کالای ایران مشاهده می شود.
یکی دیگر از انواع ابزارهای مشتقه، قرارداد فوروارد (پیمان آتی) بوده که شباهت فراوانی با قرارداد آتی دارد با این تفاوت که این قرارداد در بازارهای خارج از بورس صورت میگیرد.
قرارداد سوآپ نیز سبک دیگری از ابزارهای مشتقه است که بر اساس آن دو طرف معامله توافق میکنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی خود را در آینده با یکدیگر معاوضه کنند. معمولاً این نوع قرارداد میان شرکتها منعقد میشود. بهطورکلی سواپ حالت کلی قراردادهای آتی بوده که بهجای یک پرداخت، مجموعهای از پرداختها صورت میگیرد. همچنین در هنگام قرارداد سوآپ هیچ پولی بین طرفین معامله نمیشود و ارزش سواپ در زمان شروع صفر است.
ابزار مشتقه و بازار ایران
باوجوداینکه ابزار مشتقه در بورسهای جهانی از معاملات پررونقی برخوردار است اما در بازار سرمایه ایران توسعه چندانی ندارد . درواقع مقایسه و بررسی بازار مشتقه بورس ایران با سایر کشورهای جهان، نشان میدهد که این بازار نیازمند توسعه بوده است. کارشناسان اعتقاد دارند که نخستین گام در راستای توسعه، افزایش تعداد عرضهکنندهها در بورس کالا به همراه فعالسازی ابزار مالی مشتق از کالا خواهد بود.
البته در سال جاری اقداماتی جهت توسعه بازار مشتقه صورتگرفته است. راهاندازی بازار آتی سکه در صندوق طلای لوتوس از اولین اقدامات در این حوزه بوده است.
همچنین راهاندازی صندوق پوشش ریسک اقدام بسیار تأثیرگذاری در حوزه بازارهای مشتقه است که به گفته میثم فدایی، مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، این سازمان در ماههای آینده به آن وارد خواهد شد.
بر اساس اظهارنظر کارشناسان، قوانین و مقررات فعلی و قیمتگذاری دستوری از چالشهای اصلی در این حوزه است.
همانطور که گفته شده، در حال حاضر از ابزارهای مشتقه برای پوشش خطر و کاهش عدم اطمینان نسبت به قیمتهای آتی استفاده گسترده میشود. ازآنجاییکه نوسانات احتمالی قیمت در آینده دغدغهای برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان است، لذا ایجاد و توسعه چنین بازاری سبب میشود که تولیدکننده و مصرفکننده نیازهای خود را در بهترین قیمت و در کمترین زمان برطرف کند.
نظر شما