به گزارش کارآفرین نیوز، از زمان کشف نفت در ایران، اقتصاد کشور با درآمدهای حاصل از فروش نفت و همچنین گاز و میعانات گره خورد و همواره در دهه های گذشته حرکت اقتصاد ایران با وابستگی شدید به قیمت نفت و میزان فروش آن در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ قرار داشت.
به بیان دیگر، از زمانی که نفت در ایران کشف شد، اقتصاد ایران به سرعت به یک اقتصاد تک محصولی و کاملا وابسته به نفت تبدیل شد و از آن زمان تا به امروز نیز نتوانسته است خود را از قید و بندهای پول نفت خلاص کند.
کارشناسان می گویند نفت نه تنها باعث کُند شدن و یا توقف حرکت اقتصاد ایران در مسیرهای غیرنفتی شده، بلکه درآمدهای سهل الوصول و آسان آن نیز باعث شده تا هر زمان که بنا به شرایط بازارهای جهانی و سیاسی، کشور امکان فروش نفت بیشتر با قیمت های بالاتر را داشته، میزان وابستگی بودجه دولت به نفت نیز بیشتر شود.
ضربه به اقتصاد ایران از ناحیه نفت
طی سال هایی که سیاست های خصمانه برخی کشورها از جمله آمریکا بر کشورمان تحمیل شده، مسئله نفت و فروش نفت و همچنین وابستگی اقتصاد ایران به فروش نفت، بیشتر نمایان شده است.
تحریم کنندگان نیز با علم به وابستگی شدید اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، تلاش کردند تا با بستن راه های کسب درآمد نفتی ایران، به اقتصاد کشورمان ضربات مهلکی را وارد کنند.
پیش از آن نیز به روش های دیگری تلاش های فراوانی برای آسیب به اقتصاد ایران از ناحیه ایجاد اختلال در فروش نفت ایران طی جنگ ۸ ساله ایران و عراق صورت گرفت و غربی ها با تشویق عراق در حمله به نفتکش ها و بنادر نفتی ایران و همچنین به آتش کشیدن چاه های نفت ایران، تلاش کردند تا صادرات نفت ایران را قطع کنند که البته با دفاع جانانه دلیرمردان ایرانی و سربازان وطن، آن تلاش ها در سال های جنگ ناکام ماند.
تجاوز نظامی هوایی مکرر رژیم بعث عراق در سال های دهه ۶۰ به جزایر نفتی ایران از جمله خارک و پایانه های صادراتی نفتی کشورمان به صورت شبانه روزی و البته دفاع متقابل ایران و حراست مستمر از سکوهای نفتی ایران توسط نیروی دریایی و هوایی قهرمان؛ نمونه هایی از تلاش های صورت گرفته برای وارد کردن ضربه به اقتصاد ایران از ناحیه نفت است.
بنابراین نفت همیشه برای اقتصاد ایران یک مسئله کلیدی و مهم بوده و این روند همچنان نیز ادامه دارد. با وجود اینکه در برخی بودجه های سنواتی از برنامه ریزی برای کاهش تدریجی وابستگی اقتصاد ایران به نفت سخن به میان آمده و حتی برنامه ریزی نیز صورت گرفت، اما همانگونه که عنوان شد هر بار با بهبود شرایط فروش نفت، این حرکت کُند و یا به کلی به فراموشی سپرده شد.
سهم درآمد نفت از کل صادرات از ۱۹ تا ۸۲ درصد
نگاهی به آمارهای رسمی کشور نشان می دهد که با وجود تحریم ها و همچنین تلاش های صورت گرفته، سهم نفت از کل درآمدهای صادراتی ایران طی سال های اخیر روند کاهشی داشته است؛ با این حال میزان سهم نفت از کل درآمدهای صادراتی ایران در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال گذشته، بیشتر شده است.
در دوره هایی مانند سال های ۸۹ و ۹۰، با بهبود وضعیت فروش نفت و بالا رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی، سهم درآمدهای نفتی از کل صادرات ایران (نفتی و غیر نفتی) به ۷۹ تا حدود ۸۲ درصد رسیده بود.
با این حال، این سهم در سال های بعد از آن با تشدید فشارهای تحریمی و همچنین تلاش برای انجام صادرات غیرنفتی و کسب درآمد از روش های غیر فروش نفت، تا ۵۰.۵۵ درصد در سال ۹۴ و ۴۸.۸۵ درصد در سال ۹۸ نیز رسید.
در بین این سال ها، ایران توانست فروش نفت بیشتری داشته باشد و از اینرو میزان درآمد نفتی صادراتی کشورمان به نسبت کل صادرات در این سال ها، تا حدود ۶۷ درصد نیز رشد کرد.
فرصت خروج اقتصاد ایران از فشار تحریم نفت
شاید بتوان گفت بدترین دوره فروش نفت ایران دستکم در طی دوره ۱۲ ساله مورد بررسی مربوط به سال ۹۹ باشد که در این سال سهم فروش نفت از مجموع درآمد صادراتی ایران به ۱۹.۳ درصد رسید. با این وجود، شرایط در سال جاری تا حدودی بهبود یافته و به ۲۲.۳ درصد رسیده است.
در عین حال، همانگونه که ذکر شد اقتصاد ایران راهی در آینده ندارد جز اینکه بتواند خود را پس از چند دهه از اقتصاد تک محصولی نفتی خلاص کند و سایه سنگین نفت را از سر بودجه کشور کم کند. راهی جز این برای کاهش آسیب پذیری اقتصادی کشور از ناحیه نفت و درآمدهای وابسته به آن وجود ندارد.
شاید بتوان اینگونه هم تعبیر کرد که با وجود کاهش میزان درآمدهای نفتی ایران نسبت به ابتدای دهه ۹۰، یک فرصت مناسب نیز با وجود سختی ها و کسری های مالی برای کشور به وجود آمده باشد که بتواند از زیر بار وابستگی به پول های نفتی رها شود و یکبار برای همیشه به این قائله خاتمه دهد.
نظر شما